Форум » Форум по истории (архив) » Осмысливая монархию » Ответить

Осмысливая монархию

Tomas Baranauskas: СОСЛОВНАЯ монархия (сословно-представительная монархия) - форма государства, при которой власть монарха сочеталась с органами сословного представительства дворян, духовенства и горожан. Сложилась в большинстве стран Европы в 13-14 вв. в процессе формирования общегосударственных сословий и органов сословного представительства (парламент в Англии, Генеральные штаты во Франции, кортесы в Испании и др.). Сословное представительство в виде земских соборов существовало также в России (16-17 вв.). Сословная монархия предшествовала абсолютизму. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/NT00043CE6 Вопрос: можно ли считать сословной монархией монархию, в которой отсутствует представление горожан в управлении государством?

Ответов - 15

Лена М.: цитатаВопрос: можно ли считать сословной монархией монархию, в которой отсутствует представление горожан в управлении государством? Если исходить из практики Генеральных штатов XIV вв. (обособленность заседаний по сословиям, необязательность общего решения сословий, очевидная регионализация интересов), то присутствие в них третьего сословия не представляется мне вообще говоря принципиальным...

Tomas Baranauskas: Лена М. пишет: цитатато присутствие в них третьего сословия не представляется мне вообще говоря принципиальным... Спасибо. А что вы считаете принципиальным? "Обособленность заседаний по сословиям, необязательность общего решения сословий," - всё-таки это предполагает наличие нескольких сословий. Можно ли сословную монархию свести к представительству одного сословия? "Односословная сословная монархия" - как вам кажется, можно говорить о такой?

Лена М.: цитатачто вы считаете принципиальным? Ключевым я полагаю наличие принципиальных разногласий между королевской властью (как в том числе выразителем общегосударственных интересов) и высшими сословиями. цитатаМожно ли сословную монархию свести к представительству одного сословия? Можно - интересы короля (даже как первого среди равных) зачастую не совпадают с интересами той-иной части сего сословия.


Deli2: Лена М. пишет: цитатаМожно - интересы короля (даже как первого среди равных) зачастую не совпадают с интересами той-иной части сего сословия. Смотря какие разногласия по интересам, если разногласия обособляют короля, как некое подобие сословия, то получаются всё ровно - два сословия: король и ещё одно. А если интересы-разногласия невелики, то это просто разногласия внутри олигархии и сама система управления - олигархическая, т.е. главенство одного сословия.

Tomas Baranauskas: Лена М. пишет: цитатаКлючевым я полагаю наличие принципиальных разногласий между королевской властью (как в том числе выразителем общегосударственных интересов) и высшими сословиями. А вот разногласия как структурообразующий признак мне не приемлем в принципе. В идеале все должны жить в мире и согласии (для достижения этого согласия монархи и советуются с сословиями), и приближение к этому идеалу никак не может быть признаком распада структуры - уж скорей это свидетельствовало бы об ее стабильности.

Лена М.: цитатаА вот разногласия как структурообразующий признак мне не приемлем в принципе. Ну замените на противоречия, и подумайте над тем откуда берется последующий абсолютизм. цитатаВ идеале все должны жить в мире и согласии В подобном идеале полного отсутствия противоречий меж различными социальными нет и оснований для государства. цитатаи приближение к этому идеалу никак не может быть признаком распада структуры Почему обязательно распда? Видоизменения-эволюции...

Tomas Baranauskas: Лена М. пишет: цитатаНу замените на противоречия, и подумайте над тем откуда берется последующий абсолютизм. Нет, это ничего не меняет. И появление абсолютизма - это нечто другое. Или в сословной монархии вы видите лишь процесс формирования абсолютизма, и ничего имеющего самостоятеьное значение? Лена М. пишет: цитатаВ подобном идеале полного отсутствия противоречий меж различными социальными нет и оснований для государства. Суть любого идеала не в том, что он где-то существует, а в том, что он представляет ту модель, на которую общество ориентировано. Правила дорожного движения тоже нарушаются, но это не означает, что суть этих правил - в конфликте между водителями и ГАИ (полицией).

Лена М.: цитатаИли в сословной монархии вы видите лишь процесс формирования абсолютизма, и ничего имеющего самостоятеьное значение? Когда королевская власть укрепляется и способна самостоятельно проводить королевские-государственные интересы, она перестает считаться с недовольством сословий. После генеральных штатов в Туре в 1484 году они неслучайно не созывались последующие 70 лет - это очевидный шаг в направлении последующего абсолютизма. цитатаПравила дорожного движения тоже нарушаются, но это не означает, что суть этих правил - в конфликте между водителями и ГАИ (полицией). Основа ПДД дйествительно в конфликте, но только в перманентном конфликте между водителями.

Deli2: Tomas Baranauskas пишет: цитатаСословное представительство в виде земских соборов существовало также в России (16-17 вв.). При Иване Грозном говорить о "сословной монархии" - нонсенс. После избрания Михаила Федоровича Романова он взял на себя обязательство не заключать мира и не объявлять войны без решения земского собора. Примерно до 1648 года московская форма власти находилась "между Портой и Варшавой": лет 30-35.

Colonel Hunter: ... с точки зрения формальной логики (не углубляясь в историческую конкретику), то, думаю, вполне можно считать. Термин сословная монархия не подразумевает имплицитную необходимость участия в представительстве именно горожан, для дефиниции монархии как сословной вполне достаточно участия тех же дворян и духовенства. Удачи, Л.

Tomas Baranauskas: Colonel Hunter пишет: цитатадля дефиниции монархии как сословной вполне достаточно участия тех же дворян и духовенства Согласны ли вы с таким определением? - Definicja: Monarchia stanowa to taka monarchia, w której stany - lub chociażby jeden stan - zdobyły sobie trwały, zinstytucjonalizowany wpływ na władzę i rządy, doprowadzając do powstania swoistego dualizmu ośrodków kierowniczych - monarchy i reprezentacji stanowej. click here

b-graf: скорее представительство сословий главный признак. Т.е. должны быть сколь-либо оформленные сословия. Вроде считается, что кортесы в Леоне и Арагоне начинались с представительства знати и духовенства (и считается, что это была уже сословное представительство). Не знаю, насколько правильно (у меня какие-то отрывочные воспоминания из учебной литературы :-)). Почему есть сомнения: до всяких Генеральных штатов во Франции периодически созывалась королем что-то вроде курии - опять-таки из знати и духовенства (забыл как называется, у Пти-Дютайи описано; более широкое и редкое собрание, чем совет короля). Но вот ее-то почему-то не относят к сословному представительству. Возможно - персональный характер приглашения (тогда будет курия, а не сословное представительство) ? А немецкие ландтаги к чему относят - к куриям или к сословному представительству (и почему) ? Да - нашел упоминание для Франции отличие от курии (жаль, что не Пти-Дютайи) click here "В последний год правления Филиппа Красивого, в 1314 г., возможно, под влиянием событий, театром которых была тогда Англия, мы видим, как во Франции в благородном сословии появляется очень отчетливая реакция против абсолютистских тенденций королевства. Корона, под давлением финансовых нужд, не осмеливаясь или будучи еще не в состоянии порвать с феодальной традицией согласия баронов на взимание субсидий на их землях, начинает созывать ассамблеи знати, клириков и горожан, имевших уже не тот характер, что Curia regis, королевская курия, понимаемая в более широком смысле и созываемая во все времена капетингской династией. " (вот и название вспомнилось :-)) Тогда важнейшим признаком будут финансовые права этих собраний (а не состав и способ комплектования). Все же, кто бы пояснил про пиренейские государства (что у кортесов было в этом отношении, особенно в период до привлечения туда горожан). Или нет, не финансовые (а все же состав и т.д.) - ? (не знаю даже, что есть сравнительно-исторического в отечественной литературе на эту тему)

Tomas Baranauskas: Да, знать и духовенство такое или иное представительство рядом с монархом имела фактически всегда и везде. А вот привлечение третьего сословия, горожан, можно расценивать как нечто качественно новое. Может еще можно говорить о характере этого представительства? Но мне всё как-то пока выглядит не достаточно определенно. Вообще вопросы по односословной монархии у меня возникли читая полькую историографию. Кроме указанной дефиниции из интернета могу еще привести отрывок из "Великой истории Польши" - Wyrozumski, Jerzy. Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek – 1370), Kraków, 1999, s. 352–355 – (Wielka historia Polski; t. 2): цитатаKu stanowej budowie państwa: Korona Królestwa Polskiego Przyjął się w naszej historiografii pogląd łączący z czasami Kazimierza III Wiełkiego początek monarchii stanowej w Polsce, a nawet datowano ten początek wskazując na rok 1346. Jeżeli jednak monarchię stanową rozumieć jako system polityczny charakteryzujący się pewną równowagą dwu czynników władzy: monarchy i reprezentacji typu feudalnego, to poglądu takiego obronić się nie da, bowiem nie dostrzeżemy w czasach Kazimierza wyrobionej reprezentacji stanowej. Jeżeli za taką mógłby uchodzić wiec, to apogeum jego znaczenia przypadło na okres pełnego rozbicia dzielnicowego, tzn. na wiek XIII. Sprzyjały temu nieduże pod względem terytorialnym państewka dzielnicowe i relatywnie słaba władza książąt. Wiec wszakże w niewielkim stopniu spełniał warunki organu reprezentacyjnego. Uczestniczyli w nim z reguły urzędnicy książęcy, przez książąt powoływani, a rycerstwo stanowiło zaledwie tło obrad. Zjednoczona Polska siłą rzeczy musiała ograniczyć rolę tak pojętego wiecu. Nawet przy najlepszej woli monarchy zgromadzenie dostojników z całego wielkiego państwa było technicznie trudne. Ogólnopolskie zjazdy urzędnicze z królem musiały być rzadkością, częściej natomiast odbywały się zjazdy partykularne, nawiązujące do podobnych zjazdów z okresu rozbicia dzielnicowego. Niektórzy historycy akcentowali więc w czasach kazimierzowskich nie tyle rolę wiecu urzędniczego z udziałem rycerstwa, ile rolę rady królewskiej jako czynnika społecznego, nadającego monarchii charakter stanowy. W tym przypadku kłopot jest jeszcze większy, bowiem rada królewska w znacznie mniejszym stopniu nosiła cechy reprezentacji stanowej. Pogląd zresztą o ukonstytuowanej jakoś i stale funkcjonującej za Kazimierza Wielkiego radzie królewskiej jest mocno przesadzony. Co prawda król powoływał się często na radę i zgodę swoich dostojników, ale z tego wcale nie wynika, że musimy mieć do czynienia ze stałym organem współrządzącym. Powoływani niekiedy na świadectwo istnienia rady królewskiej dostojnicy duchowni i świeccy, uzupełnieni o rzeczoznawców, którzy uchwalali ordynację dla krakowskich żup solnych w 1368 roku, choć byli nazywani radą (consilium), działali raczej jako komisja królewska powołana dla tego szczególnego zadania. Przypomnijmy wreszcie, że w czasach Kazimierza III Wielkiego mamy do czynienia z nie uformowanym jeszcze do końca stanem szlacheckim. Wskazywaliśmy na zróżnicowanie wewnętrzne pod względem główszczyzny i nawiązki w tej warstwie społecznej, która miała stanowić podstawę ustroju stanowego. Prawnie – jak powiedziano – rozpadała się ona na szlachtę właściwą, tj. rycerzy piastujących dostojeństwa, na rycerzy zwykłych i na rycerzy fikcyjnych, tj. ludzi uważających się za rycerzy. Wewnętrzne zrównanie rycerstwa miało się dopiero dokonać, opierając się na kryterium urodzenia. Zwrócono też uwagę, że proces zamykania się stanu szlacheckiego, potwierdzony poprzez liczne nagany i oczyszczenia szlachectwa wobec sądów, kulminował dopiero na przełomie XIV i XV wieku.

Tomas Baranauskas: цитатаW procesie budowy monarchii stanowej w Polsce dużą rolę odegrało panowanie andegaweńskie. Z konieczności, aby uzyskać poparcie szerszych kręgów społecznych, a zwłaszcza zapewnić swoim córkom sukcesję tronu polskiego, musiał Ludwik I Wielki paktować ze społeczeństwem szlacheckim, miastami i Kościołem polskim. Zagadnienie to wykracza poza ramy chronologiczne niniejszego tomu, niemniej rzeczowo i ściśle wiąże się z okresem kazimierzowskim, bowiem już w 1355 roku wystawił król węgierski w Budzie przywilej zbiorowy dla szlachty, Kościoła i miast polskich, w którym przyrzekł wszystkim tym warstwom społecznym w przypadku, gdy wstąpi na tron polski, że nie będzie wprowadzał nowych podatków, zachowa wszystkie ich dotychczasowe prawa, dotrzyma zaciągniętych zobowiązań, nie będzie ich obciążał kosztami własnego poruszania się po Polsce, a rycerstwu będzie płacił żołd za wszelkie wyprawy poza granice Królestwa Polskiego. Już sam fakt paktowania z poddanymi Kazimierza, jak gdyby ponad głową polskiego monarchy, był istotnym czynnikiem rozbudzającym ich aspiracje, dając im poczucie politycznej roli i zapowiadając kierunek ewolucji ku rzeczywistej monarchii stanowej. Bezkrólewie po śmierci Ludwika I Wielkiego, a potem panowanie Władysława II Jagiełły, rozbudzając wielką aktywność polityczną zwłaszcza szlachty, pozwoliły utwierdzić się systemowi stanowemu, jakkolwiek z ogromną przewagąjednego tylko stanu – rycerstwa. Mieszczanie pozwolili zepchnąć się z pozycji politycznych, na jakich znaleźli się za życia Ludwika, który wszak również z nimi paktował w sprawie sukcesji swoich córek, choć jeszcze w okresie bezkrólewia po śmierci Andegawena mieli swoich przedstawicieli w komisjach regencyjnych. Panowanie Kazimierza III Wielkiego przyczyniło się do narodzin monarchii stanowej w Polsce w inny – niż omówione okoliczności – sposób. Bardzo ważnym czynnikiem na tej drodze było słabnięcie patrymonialnego charakteru władzy. Już sam fakt restytucji Królestwa miał bardzo istotne znaczenie. Król z natury rzeczy stawał ponad patrymonialnymi prawami książąt, a ci, jeśli się jego zwierzchności nie podporządkowali, stawiali się tym samym poza Królestwem. Stanowiło to niejako stan faktyczny, gdyż w sensie ideowym Królestwo Polskie obejmowało całe terytorium monarchii Bolesławów (Chrobrego, Szczodrego i Krzywoustego). W 1351 roku Kazimierz Wielki zajął po śmierci Bolesława III księstwo płockie, mimo iż było lennem czeskim, „z pełni swojego królewskiego majestatu” („ex plenitudine nostrae regiae maiestatis”), czyli z pełni królewskiej władzy. „Królestwo Polskie” („Regnum Poloniae”) rozumiano zarówno w czasach Łokietka, jak też Kazimierza Wielkiego jako strukturę pojęciowo-prawną stojącą ponad osobą monarchy. Monarcha przemija, ale Królestwo pozostaje. Ma zatem charakter ponadczasowy. W latach 50. XIV wieku przyjęło się w Polsce – raczej pod wpływem czeskim, niż węgierskim – pojęcie „Korona Królestwa Polskiego” („Corona Regni Poloniae”). Miało początkowo w zasadzie sens terytorialny, a więc nie odbiegało zasadniczo od pojęcia „Królestwo Polskie”. Akcentując jednak symbol władzy królewskiej w miejsce osoby króla, jeszcze dosadniej podkreślało publiczny – a nie patrymonialny, jakby prywatno-prawny – charakter państwa. W swojej ewolucji pojęcie to nabierało coraz wyraźniej treści stanowej. Za panowania Ludwika I Wielkiego odzwierciedlało rzeczywistość, w której bolesławowska tradycja łączyła się z zobowiązaniami Kazimierza i z układami nowego króla ze społeczeństwem. Za Władysława II Jagiełły miało już skrystalizowaną treść stanową, skoro książęta mazowieccy godzili się w 1425 roku złożyć hołd na rzecz króla, ale nie na rzecz Korony, bo wówczas – jak motywowali – „każdy z Korony mógłby twierdzić, że jesteśmy jego wasalami” („quilibet de corona posset nos suum omagialem asserere”).

Tomas Baranauskas: цитата„Królestwo Polskie” („Regnum Poloniae”) rozumiano zarówno w czasach Łokietka, jak też Kazimierza Wielkiego jako strukturę pojęciowo-prawną stojącą ponad osobą monarchy. Monarcha przemija, ale Królestwo pozostaje. Ma zatem charakter ponadczasowy. W latach 50. XIV wieku przyjęło się w Polsce – raczej pod wpływem czeskim, niż węgierskim – pojęcie „Korona Królestwa Polskiego” („Corona Regni Poloniae”). Miało początkowo w zasadzie sens terytorialny, a więc nie odbiegało zasadniczo od pojęcia „Królestwo Polskie”. Akcentując jednak symbol władzy królewskiej w miejsce osoby króla, jeszcze dosadniej podkreślało publiczny – a nie patrymonialny, jakby prywatno-prawny – charakter państwa. W swojej ewolucji pojęcie to nabierało coraz wyraźniej treści stanowej. Za panowania Ludwika I Wielkiego odzwierciedlało rzeczywistość, w której bolesławowska tradycja łączyła się z zobowiązaniami Kazimierza i z układami nowego króla ze społeczeństwem. Za Władysława II Jagiełły miało już skrystalizowaną treść stanową, skoro książęta mazowieccy godzili się w 1425 roku złożyć hołd na rzecz króla, ale nie na rzecz Korony, bo wówczas – jak motywowali – „każdy z Korony mógłby twierdzić, że jesteśmy jego wasalami” („quilibet de corona posset nos suum omagialem asserere”). Pod względem terytorialnym już za Kazimierza III Wielkiego zaczęto rozciągać pojęcie Korony Królestwa Polskiego na ziemie nabyte, a więc na Ruś halicko-włodzimierską, przez co zrównywało się ono coraz bardziej z pojęciem państwa w jego aktualnym zasięgu przestrzennym.



полная версия страницы